Οι Καποδίστρια τόπω και εστία Λευκιμμιώτες!

Αφετηρία των όσων σήμερα θα γνωρίσετε για τις ρίζες της οικογένειας Καποδίστρια και την Λευκίμμη ως Κερκυραϊκή κοιτίδα της, αποτέλεσε μια αίτηση του Ανδρέα Πανδή, γιο του Σταμάτη και της Σταματέλας Τούρκου ή Τουρκάκη και εγγονού του Γεώργιου Πανδή , που είχε εγκατασταθεί στα Μελίκια της νότιας Κέρκυρας στις αρχές του 16^ου αιώνα (+- 1507) .
Λίαν περιληπτικώς,  τα γεγονότα ημερολογιακώς έχουν έτσι :

Στις 09.09.1585 ο Ανδρέας Σταμ. Πανδής υπέβαλε στο Consiglio Generale (Γενικό Συμβούλιο) της Μεγαλοπρεπούς Κοινότητας των Κορυφών αίτηση, για να εισέλθει σ’ αυτό  υποστηρίζοντας ότι πληροί τους όρους. Επειδή η είσοδος στην ευγένεια, δηλαδή η εγγραφή στο Libro d’Oro, υπηρετούσε το θεσμό της κληρονομικής ένταξης, είχαν θεσμοθετηθεί τρεις απαράβατοι όροι:

1)οι υποψήφιοι έπρεπε να είναι γνήσια τέκνα και όχι φυσικά

2)να έχουν συμπληρώσει το 20ό έτος και

3) να είναι γόνοι εκείνων που επί τρεις γενεές στο σύνολο τους  ήσαν μόνιμοι κάτοικοι της πόλης και δεν είχαν ασκήσει χειρωνακτικό επάγγελμα .

Στις 12.10.1585 η Κοινότητα απάντησε αρνητικά και στις 23.10.1585 ο Ανδρέας Πανδής επανήλθε με το ίδιο αίτημα. Πέντε μέρες αργότερα συνήλθε το Γενικό Συμβούλιο. Έγινε αντιπαράθεση στοιχείων των συνηγόρων και η αίτηση σχεδόν ολικά απορρίφτηκε, γιατί εκτός των άλλων οι Πανδή ήσαν χωριάτες, κάτοικοι δηλαδή Μελικίων και χειρώνακτες (lavoratori a fabriche).  Στα έγγραφα του Πανδή αναφερόταν και οικογένειες που μετείχαν στο Συμβούλιο, ενώ ήσαν κάτοικοι χωριών. Ανάμεσα τους οι Καποδίστρια, πράγμα που οδήγησε τους κριτές στην εφαρμογή των θεσπισμένων από το Δουκικό Συμβούλιο της Βενετίας αποφάσεων μετά τις Κερκυραϊκές Πρεσβείες του 1565 και 1582. Έτσι το μόνο που επέτρεψαν στον Πανδή ήταν η έφεση σε ανώτατο δικαστήριο.

Ο αγώνας των Πανδή με το ίδιο αίτημα συνεχίστηκε από τον ανιψιό του Αρσένιο Πανδή, γιο του Τζώρτζη και της Τζαννέτας Σαραντάρη. Αυτός κατονόμασε ως χωριάτες και πάλι τους Καποδίστρια  και στις 28.11.1610 το Consiglio Generale απέβαλε από τις τάξεις του τους αδελφούς (Α.Ν.Κ. Ενετ. 3, φ. 123r) Σπύρο και Κουμίν Καβοδίστρα και με άλλη απόφαση της 29.11.1610 τα τέσσερα αδέλφια δηλαδή προστέθηκαν ο Τζιερόλυμο και Τζουάννε.

Η απόφαση  ήταν στα ιταλικά και σε μετάφραση έχει ως εξής:

«Παρουσιάστηκαν στους εκλαμπρότατους κυρίους οι παρακάτω αναφερόμενοι Καβοδίστρα αιτούμενοι (instando dover) να μπορούν να ψηφίζουν σε αυτό το Συμβούλιο καθώς τον προηγούμενο χρόνο είχε διακοπεί (το δικαίωμα) και δεν μπορούσαν να ψηφίσουν και να ψηφιστούν και από την άλλη μεριά οι αξιότιμοι κύριοι Συνδίκοι  και Κήνσορες αντιλέγοντας ότι δεν μπορούσαν να ψηφίσουν και να ψηφιστούν, γιατί κατοικούν συνεχώς στην εξοχή (continuamente in villa) επισυνάπτοντας υπέρ τους την τελική απόφαση (terminazione), που λήφτηκε από το Συμβούλιο τον περασμένο χρόνο στις 29 Νοεμβρίου 1610, όσο αφορά εκείνους που κατοικούν σε χωριό, οι εξοχότατοι κύριοι κατέληξαν ότι αυτοί οι αναφερόμενοι Καβοδίστρα μπορούν να ψηφίσουν και να ψηφιστούν με την υποχρέωση να έλθουν σε χρονική προθεσμία ενός μηνός να κατοικήσουν στην Πόλη (της Κέρκυρας) μόνιμα και οικογενειακώς (verir nel terme de mese uno ad habbitar dentro alla Citta). »

Τζιερόλυμο Καβοδίστρας

Σπύρος Καβοδίστρας

Τζουάννε Καβοδίστρας

Κουμίν Καβοδίστρας

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι στα μέχρι εδώ κείμενα του Συμβουλίου δεν αναφέρεται το χωριό μόνιμης κατοικίας των Καποδίστρια. Όμως για τους Πανδή, ίσως κρίθηκε αυτονόητο, γιατί οι Καποδίστρια ήσαν οι απόλυτοι άρχοντες της Νότιας Λευκίμμης, που είχαν συνάψει διακεκριμένους γάμους όπως Τούρκου.  Από δε την οικογένεια αυτή, Τούρκου ή Τουρκάκη είχαν νυμφευθεί οι Γερόλυμος Καποδίστριας (γεν. 1520) γιος του Βεττούρου, τη Θεοδοσία – Κιάρα, κόρη του Ανδρέα και ο Σταμάτης  Γεωργίου Πανδής τη Σταματέλα. Άρα οι οικογένειες Πανδή - Καποδίστρια αφ’ ενός ήσαν συγγενικές, αφ’ ετέρου υπολάνθανε ανάμεσα τους κοινωνική αντιπαλότητα ή, στην ευτυχή περίπτωση άμιλλα περί τα εμπορικά και οικονομικά συμφέροντα με τα οποία ασχολούνταν. Στο έγγραφο της αποβολής είδαμε ότι επιτράπηκε στους Καποδίστρια να επανέλθουν στην τάξη των ευγενών με τον όρο να εγκατασταθούν μονίμως με περιθώριο ενός μήνα  στη χώρα της Κέρκυρας. Πράγματι οι Καποδίστρια εγκαταστάθηκαν το 1611 στο μπόργο της Γαρίτσας, στο οποίο κατοικούσαν τότε πολλοί άλλοι ευγενείς.

Ωστόσο μαζί μ’αυτούς αποβλήθηκαν και πολλοί άλλοι ευγενείς , κάτοικοι χωριών, όπως οι Μπάμπουρη, Στατίρη, Βέργη, Σκούρα, Καλούτσικου και οι γιοι του Πιέρου Καβοδίστρια Λιβιέρης (που έχει υποκοριστικό το Βιάρος) και ο Δράκος, κάτοικοι di casal San Mattia, χωριού της παντιέρας Άνω Λευκίμμης, τους οποίους όλοι οι γενεαλογιστές παραλείπουν.

Τα δύο ευρήματα της αποπομπής των αδελφών Καποδίστρια (Γερόλυμου , Τζουάννε, Σπύρου και Κουμίν) από το Γενικό Συμβούλιο της Κέρκυρας, χωρίς να προσδιορίζεται η χωρική τους καταγωγή και η ταυτόχρονη αποπομπή από το ίδιο το Συμβούλιο των αδελφών Λιβιέρη και Δράκου Καποδίστρια, γιων του Πιέρου, κατονομασμένων κατοίκων του Αγίου Ματθαίου, δημιούργησαν την αίσθηση στον υποφαινόμενο ότι όλοι οι Καποδίστρια εγκαταστάθηκαν αρχικά στον Άγιο Ματθαίο και από  ‘κει διαχύθηκαν στα υπόλοιπα σημεία του νησιού, όπως στη Στρατιά και Άγιο Αθανάσιο Γύρου.

Όμως όλα θα φάνταζαν σαθρή υπόθεση, αν η επιμονή στην έρευνα δεν οδηγούσε στον εντοπισμό νοταριακών κειμένων και μιας αυτοτελούς στάμπας.

Από το νοτάριο Μιχαήλ Γκλάβα (Α.Ν.Κ. Συμβ. Γ54, φ. 524β) προέκυψε για την ιστορία διαδρομής της οικογένειας η Λένα η Καβουδίστρενα συμβία του ποτέ Αλιβίζη. Ακόμη ότι ο Αλιβίζης πέθανε προ του 1546, ότι είχαν τρία αρσενικά τέκνα: τον Γερόλυμο, το Νικολό και το Βεττούρο. Ότι η χήρα μητέρα τους έκανε αγώνα για την κοινωνική τους καταξίωση. Ότι σύνηψε συμβολαιογραφικές πράξεις στις 12.02.1546 εντός παλατιού μυσερ στεφανί πετριτί εν κατική (ο Πετριτής) εν τω εμπόριο των Κορυφών (=Σπηλιά) και εντός οίκου μυσερ λιβιέρι μουρέλου εν τω εμπόριο κορυφόν. Άρα οι Καποδίστρια δεν ήσαν ποτέ κάτοικοι πόλεως και τις σύνηψε σε σπίτια συγγενών της και αφορούσαν κατονομασμένα ακίνητα εις το χωρίον των Μελικίον, όπως στην παραθαλασσία Λουτρακίου.

Όμως εννιά χρόνια αργότερα, το 1555 , ο τοπικός συμβολαιογράφος Λευκίμμης Τούρκος (Α.Ν.Κ., Συμβ. Τ13, Φ. 865β, 866ρ-867σ, Διαθήκες) ήταν πληρέστερος στις περιγραφές. Συνέταξε τέσσερις πράξεις έσωθεν του σπιτιού της κυράτζας Λένας της Καβουδίστρενας εις το χωρίο των Μελικίον . Από την προσεχτική διασταύρωση αυτών των στοιχείων προκύπτει ότι ο ένας της γιος , ο Βεττούρος είναι ο πατέρας των τεσσάρων Καποδίστρια που συναντήσαμε στην αρχή και αποβλήθηκαν από την ευγένεια εξαιτίας των καταγγελιών Πανδή. Από αυτόν τον κλάδο κατάγεται ο Κυβερνήτης και είναι Λευκιμμιώτης με εξακριβωμένες πλέον Κερκυραϊκές Λευκιμμιώτικες ρίζες 8^ης πριν από αυτόν γενιάς.

Τα τέσσερα αυτά αδέρφια που είχαν αποβληθεί από την ευγένεια και επανήλθαν το 1611 είχαν και άλλο ένα μεγαλύτερο τους, τον Αλιβίζε, εγγονό της παραπάνω Έλενας.  Ο γιος του λοιπόν ο Τζουάννε  νυμφεύτηκε τη βαρονέσα Μαρίνα Μιδέη και έγινε και αυτός βαρόνος με κέντρο το χωριό Βάτος. Είναι ο κλάδος των Καποδίστρια – Σούφη  στον οποίο ανήκει ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης. Για τον κλάδο του Λ. Μαβίλη εντοπίστηκε stampa (Α.Ν.Κ. ΕΙΣ.Φ. 60), ήτοι έντυπη έκθεση της ιστορίας και της περιουσίας της οικογενείας για δικαστική χρήση. Απ’ αυτήν αντλούνται μέσα από 58 σελίδες εξαίρετες ιστορικές πληροφορίες, επιβεβαιώνεται η Μελικιάτικη καταγωγή γιατί ενώ είχαν γίνει βαρόνοι του Βάτου , δήλωναν Μελικιάτες. Επίσης καταδεικνύεται η σύνδεση τους με τον κλάδο του Κυβερνήτη.

Όσο αφορά όμως τους Καποδίστρια του Άγιου Ματθαίου , δεν είναι γνωστό πως αποσχίστηκαν από την Κάτω Λευκίμμη και εγκαταστάθηκαν στην Άνω. Απαιτείται έρευνα.  Όμως κατά τη γενόμενη έρευνα και την επεξεργασία των ευρημάτων διαπιστώθηκε ακόμα ότι η οικογένεια Καποδίστρια διαθέτει μια κοινή επωνυμική ποικιλία στα ιταλικά , όπως Cavo d’ Istria, d’ Cav d’ Istria , De Caodistria, Cavod’ Istria. Αφθονεί όμως και στα ελληνικά το Καβοδίστρας ή Καβουδίστρας , επώνυμο με το οποίο φέρεται κατά τη βάπτιση του και ο Κυβερνήτης Ι. Καποδίστριας.  Γράφει η ληξιαρχική πράξη καταχωρισμένη στα βιβλία του Αγίου Νικολάου των Γερόντων και όχι της Αντιβουνιώτισσας:  αψοΣΤ’ (1776),Σεπτεμβρίου 30 :  Εβαπτίσθη παρ’ εμού του υπογεγραμμένου ένα παιδίον  αρσενικόν του Ευγενούς Αντονίου Καβουδήστρα γεννημένο μετά της Ευγενούς Διαμαντήνης ήτον ανάδοχος ο έντιμος Κώστας Αδάμης. Τ’ ονόμασε Ιωάννην. Ήτον ημερόν 12. Άγγελος ιερέας Γονέμης, Εφημέριος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο εγγράματος κυπριακής απώτερης καταγωγής ευγενής Κορφιάτης ιερέας Άγγελος Γονέμης ήταν αδερφός της μητέρας του Κυβερνήτη (Θέκλας – Διαμαντής, γάμος 1767) και για την εποχή εκείνη οι γραμματικές του γνώσεις ήσαν περισσότερο από καλές. 

Για την απώτερη καταγωγή του Κυβερνήτη από τα Μελίκια Λευκίμμης της Κέρκυρας , παρουσιάζουμε γραμμή του οικογενειακού του δένδρου χωρίς να παραλείπουμε να παρουσιάσουμε τη γραμμή των Καποδίστρια Σούφη και εκείνη των Καποδίστρια του Αγίου Ματθαίου που παραμένει ως τώρα πολυάνθρωπη και γενεαλογικά ακμαία. Παραθέτουμε επίσης άλλη μια γραμμή των ριζών της οικογένειας των Καβουδίστρα ή Καποδίστρια , μέσα στις οποίες εισήλθαν τα μέλη της και κληρονόμησαν τεράστιες περιουσίες από τους Ευγενείς Μόσχο, Μπελλάντα, Μπούα , Πετρετίν κ.α.  .

Το γενεαλογικό αυτό σχήμα (αρχόμενο από το 1440), μικρό μέρος από το γενικό του, κατέθεσε αρμοδίως ο πατέρας του Κυβερνήτη,  Αντώνιος-Μαρία Βιάρου Καποδίστριας το 1775 πιθανόν για διεκδίκηση κάποιας σχολάζουσας περιουσίας.  Αξιοπρόσεκτο είναι ότι το απώτατο χρονικό σημείο με την καταγωγή από την Ίστρια και η περιβολή του κομητικού αξιώματος το 1689 από τον Κάρολο Εμμανουήλ Δούκα του Piermont και βασιλιά της Κύπρου δεν καταγράφονται. Κατά την εξέταση φακέλων των αρχείων Ενετοκρατία και Ενετική Διοίκηση των αρχείων της Κέρκυρας διαπιστώσαμε ότι πλείστες όσες χρονολογίες των γενεαλογιστών Ευγένιου Ρίζου Ραγγάβη, G. Alto di Ricaldone κ.α. συγγραφέων απέχουν της πραγματικότητας.  Αρκετά μέλη της οικογένειας δεν αναφέρονται, ο τόπος πρώτης εγκατάστασης στην Κέρκυρα δεν μνημονεύεται, όπως και οι πρώτες τους ενασχολήσεις , για παράδειγμα η διαχείριση της λιμνοθάλασσας του Βουθρωτού, πράγμα που εντοπίστηκε σε πράξεις του νοταρίου Τοξιότη,  μεταγεγραμμένες από τη δημιουργική διευθύντρια του Ιστορικού αρχείου Κέρκυρας κ. Νέλλα Παντάζη .

Όλα αυτά ήσαν αδύνατον επισημανθούν εκτενώς στην αποψινή σύναξη  για τη μνήμη του καλοκάγαθου , δημιουργικού σεμνού και ταπεινού Κυβερνήτη. Εκτενή αναφορά έχουμε στο υπό έκδοση βιβλίου “Κερκυραϊκές Αρχοντικές Αγροικίες Νότιας Κέρκυρας” .

Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι με την παραπάνω έρευνα προσπαθήσαμε να συμβάλουμε στην ιστορική γνώση μιας λαμπρής οικογένειας, που πρόσφερε πολλά στην Ελλάδα και την ανθρωπότητα με την είσοδο στην πολιτική του Αντώνιο Μαρία και ιδιαίτερα του γιου του Ιωάννη Καποδίστρια.  Οι ενδιαφερόμενοι ερευνητές είναι σήμερα αρκετοί και σοβαροί. Ανάμεσα  σ’ αυτούς , που είναι νέοι και ασχολούνται επιτυχώς με νοταριακά κείμενα είναι η υπ. διδάκτωρ κ. Βιβή Κουρή και η προπτυχιακή φοιτήτρια Ιωάννα Τσουκαλά που πριν λίγες μέρες εντόπισε στο νοτάριο Ιωαννίκιο Αλεξόπουλο αναφορά στον Αλιβίζη Καποδίστρια που γεννήθηκε περίπου το 1488 στα Μελίκια. 

Η μόνιμη εγκατάσταση της οικογένειας Καποδίστρια στα Μελίκια , έδρα Βαϊλαρχίας , θα εισαγάγει πιθανόν τους ειδικούς σε πολλά προβλήματα: Πότε ακριβώς εγκαταστάθηκαν εκεί; Ήσαν όντως βενετσιάνικης καταγωγής ;  Μήπως ήσαν, λόγω του ορθόδοξου δόγματος που 96% ακολούθησαν πιστά, Greci Dalmatia ;  Ή μήπως η Δαλματική (Σλοβενική) γεωγραφική καταγωγή περιβάλλεται από μια ανθεκτική αχλύ επτά αιώνων; Και τέλος, με ποια λογική η Κερκυραϊκή ευγένεια απέβαλε τους Καποδίστρια από τις τάξεις της το 1610, ενώ είχαν ενταχθεί, σύμφωνα με τον Ευ. Ραγγαβή, σ’ αυτήν από το 1477 ως Λατίνοι εγκατασταθέντες στην Κέρκυρα από το 1373;  Σημειωτέον ότι ως το 1610 προσφωνούνταν μισέρ. Αυτά όμως , έστω έργον των επιγιγνομένων ερευνητών. 

Το μόνο που δεν θα αμφισβητηθεί ποτέ είναι η Ελληνικότητα του μεγάλου τέκνου της Κέρκυρας και η πίστη του, μέχρι θυσίας , στην Ελλάδα. Την ιστορία του Καποδίστρια έχουμε όλοι υποχρέωση να την διαβάζουμε, να την διδάσκουμε και να την ξαναγράψουμε, όπου χρειάζεται όπου χρειάζεται γιατί εκτός των άλλων ήταν ο πολιτικός που δεν έβαλε ποτέ το χέρι του στο βάζο με το μέλι και δυστυχώς από τότε  λίγοι Έλληνες πολιτικοί του έμοιασαν και γι’ αυτό πτωχεύσαμε όλοι και σ’ όλα.

Κ.Δ. Καραμούτσος

* Τα παραπάνω είναι περιληπτική προδημοσίευση από το υπό έκδοση βιβλίο “Κερκυραϊκές Αρχοντικές Αγροικίες Νότιας Κέρκυρας (πρώην Δήμων:Μελιτειέων, Κορισσίων, Λευκιμμαίων)” και κοινοποιήθηκε με την ευκαιρία της 159^ης επετείου μνήμης της δολοφονίας του Κυβερνήτη, που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Unesco του Ιονίου (25.09.2010).

Πηγή: Εφημερίδα "Η ΚΕΡΚΥΡΑ ΣΗΜΕΡΑ" φύλλο Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010